De kracht van de muze
Soms moet je stil gezet worden. Het was op een zaterdagavond. Ik keek naar ‘Matthijs gaat door’, die slechts een paar seconden van een filmpje van Nina Simone liet zien. Een aantal piano-akkoorden en direct daarop haar stem: I wish I knew how it would feel to be free. Ik was geraakt. Ik zette het programma direct stop en begon te googelen. Ik moest dit nummer afluisteren. De hele verder avond heb ik me bezig gehouden met dit nummer. Ik spelde de tekst, speelde het op mijn gitaar, voelde een onbedwingbare lust om wel vijftien verschillende uitvoeringen er van op te zoeken, steeds weer uitkomend bij deze versie van Nina. Wat was hier aan de hand? Waar kwam mijn ‘obsessie’ vandaan? Ik las dat het nummer een anthem geworden was van de Civil Rights Movement in America in the sixties. Wat had dat met mij, witte man uit een Noord Hollands dorpje, te maken? Hoeveel onvrijheid had ik nu eigenlijk ervaren?
Er zijn heel wat theorieën ontwikkeld over het fenomeen van het ‘gegrepen worden’, de plotselinge leerversnelling, transformatief leren, dieper weten, tacit knowledge, U-theorie, of waarmee je die ervaring ook wilt duiden. Alles gaat plotseling stromen, er is zingeving, je wordt verbonden met een groter geheel. Het belangrijkste is misschien wel dat leren veranderen betekent, een organisch proces waarin timing belangrijker is dan planning. Want soms is het ook wachten, het juiste moment aanvoelen. Wanneer gaat de rups transformeren in een vlinder?
Ondanks dat we hier al veel over weten, blijft het (hoger) onderwijs onderdeel van een haastige maatschappij waarin we vooral moeten ‘functioneren’, passen in een functie. Het komt niet van binnenuit maar van buitenaf. Daar leren we te voldoen aan, te vergelijken met, in rangordes te denken, door hoepels te springen. Studenten begrijpen dit systeem maar al te goed en weten zich met verve uit ons labyrint van wollig geformuleerde competenties te schrijven. We weten dat je zo niet aan een professionele identiteit werkt. Het moet, kan en gebeurt al anders!
Terug naar Nina Simone. Alles had betekenis die avond. De intensiteit had te maken met een verlangen om met mijn ‘Why’ of missie verbonden te worden. ‘I wish I could break, al the chains, holding me,’ zong ze. De taal van de gospel uit mijn kindertijd verbond mij met iets krachtigs, iets wat in mij onder stoffige dogma’s bewaard bleek. Maar door mijn eigen geschiedenis had dat wat zich in mij ervaarde, ik formuleer het bewust zo fenomenologisch, geen eigenaar meer. Het moest thuis gehaald worden. En dat kon alleen de muze doen. Ze liet me ontsnappen uit de rationele greep die ik op de werkelijkheid had gelegd.
Wat dat met professionele identiteit te maken heeft? Manon Ruijters zei het laatst zo mooi hier op linked in: hoe kunnen we woorden laten ontkiemen? Eigenlijk is dat de vraag hoe kille competentiewoorden vlees en bloed krijgen. Je moet verhaaltjes vertellen, ervaringen sprokkelen, zei ze. Merlijn van Twaalfhoven heeft het over een ‘kunstenaarsmindset’. De kunstenaar in onszelf aanwakkeren. We leren dan scherper waarnemen en betere vragen te stellen. De muze verwart, doorbreekt denkpatronen, verbindt ons met die diepere laag. Dat is de basis voor echt leren.
Rien