Leren van mijn tuin (2): innerlijke biodiversiteit
(geplaatst in MaatschapWij 21 mei ’24)
‘De rechte lijn is goddeloos.’ Deze merkwaardige uitspraak van de eigenzinnige architect en filosoof Friedensreich Hundertwasser (1928-2000) ben ik pas later in mijn leven gaan begrijpen. Zijn ontwerpen en bonte schilderijen maken me kinderlijk blij. Als ik dit schrijf, kijk ik uit mijn raam naar het beeld dat me zo vertrouwd is geworden deze jaren: mijn tuin als een oase vol toevalligheden en rondingen in een strak geometrisch patroon van weilanden en sloten.
Wie, terugkomend uit grillige onvoorspelbare oorden, bij Schiphol uit de wolken neerdaalt en ons opgeruimde land als een groen dambord ziet liggen met zijn rechthoekige vlakken, kan gerust ademhalen. Hier is alles onder controle. Ik ben opgegroeid in de Wieringermeer, in de rechte lijn. Verdwalen was er onmogelijk. Van kinds af aan zag ik de strakke monotonie van het land, de rechte voren, de kaarsrechte lijn waarmee je naar het andere dorp fietste, hopend dat de wind van achteren kwam. De tulpen die ik moest koppen en rooien, stonden strak in het gelid, de kleuren gerangschikt. Alles soort bij soort. Het landschap was maakbaar en onderworpen aan onze productiedoelen. Je wist niet beter.
De natuur, het leven zelf, kent geen rechte lijnen. De rechte lijn staat voor menselijk ingrijpen. En eerlijk gezegd, zonder dit ingrijpen zouden we hier al snel weer in een moeras zitten. Toch voel je allerwegen het onbehagen dat dit rechtgetrokken en drooggepompte land oproept. Journalist Jantien de Boer beschreef al jaren geleden in de Leeuwarder Courant hoe ze last had van landschapspijn. “Dat betekent voor mij een soort zeurend gevoel in je borst als je naar buiten gaat, als je door het land fietst. Een soort weemoed, maar dan scherper.” De monotone kruiden-loze weilanden, sommigen noemen het groen asfalt, waar geen weidevogel meer durft te nestelen, roepen weerstand op. In contrast hiermee is mijn kleine oase hier in Friesland onvoorspelbaar, magisch en zelfvoorzienend. De trend is ‘biodiversiteit’. De natuur zoekt het meer zelf uit. Mijn plantjes nemen ondoorgrondelijke ‘besluiten’. Ze verkiezen plekken en partners die ik ze niet had toegedacht. Zou ik iets kunnen leren van de wijsheid en intelligentie van mijn tuin? Ben ik zelf niet een aangeharkt tuintje geworden?
Voor mij betekent het oog voor meerstemmigheid en vreemdheid. Wie de vreemdeling in zichzelf niet wil zien heeft ook problemen met de vreemdeling buiten zich. Ik ben niet zo ‘maakbaar’ als ik dacht. Ik heb donkere stukken waar ik liever niet kom. Opgevoed met het idee van de ene waarheid ging ik innerlijke meerstemmigheid verbinden met twijfel en besluitenloosheid. De creatieve tegenstrijdigheid mag er niet meer zijn. Ongemakkelijke kunst, dat wat we niet begrijpen of wat ons beangstigt…cancelen! Complexiteit wordt gewantrouwd, ook in onze scholen. We leren te reduceren. Minder, minder, minder. Kiezen is sexy, het uithouden bij de diversiteit is slap. Snel oordelen en een overzichtelijk innerlijk landschap is blijkbaar beter dan een rijke maar moeilijk te managen biodiversiteit in mezelf. Zo verdwijnen ongemerkt onze dialogische vaardigheden.
We zijn echter helemaal niet de duidelijke identiteit waar we zo graag voor staan. En als we dat al pretenderen gaat het vaak gepaard met een hoop verdringing die later altijd weer zijn tol eist. Aandacht voor onze meerstemmigheid, ons dialogische zelf is belangrijk. Het maakt ons betrouwbaarder dan al die opgepompte identiteiten die vervolgens weer strijd moeten leveren met andere identiteiten. De 13e eeuwde filosoof en mysticus Rumi voelde dat al aan in zijn prachtige beeld van de innerlijke herberg. Wie zo’n herberg durft te zijn, waardeert zijn eigen biodiversiteit en wordt betrouwbaar voor anderen.
De herberg (Rumi)
Dit mens-zijn is een soort herberg
Elke ochtend weer nieuw bezoek.
Een vreugde, een depressie, een benauwdheid,
een flits van inzicht komt
als een onverwachte gast.
Verwelkom ze; ontvang ze allemaal gastvrij
zelfs als er een menigte verdriet binnenstormt
die met geweld je hele huisraad kort en klein slaat.
Behandel dan toch elke gast met eerbied.
Misschien komt hij de boel ontruimen
om plaats te maken voor extase…….
De donkere gedachte, schaamte, het venijn,
ontmoet ze bij de voordeur met een brede grijns
en vraag ze om erbij te komen zitten.
Wees blij met iedereen die langskomt
de hemel heeft ze stuk voor stuk gestuurd
om jou als raadgever te dienen.
Rien